Τζιότο ντι Μποντόνε

(Giotto di Bondone, Κόλε ντι Βεσπινιάνο, Φλωρεντία 1266 – Φλωρεντία 1337). Ιταλός ζωγράφος, ψηφιδογράφος και αρχιοικοδόμος. Μαθητής του Τσιμαμπούε, τον οποίο (όπως αναφέρει η παράδοση και ο ίδιος ο Δάντης σε ένα περίφημο κομμάτι του Καθαρτηρίου) ξεπέρασε σε φήμη, συμπλήρωσε την καλλιτεχνική του διαμόρφωση στη Φλωρεντία, στη Ρώμη και στην Ασίζη. Εκτός από το εργαστήριο του δασκάλου του, ζωντανά διδάγματα του προσέφερε στη Φλωρεντία το μεγάλο εργαστήριο ψηφιδωτών του Βαπτιστηρίου, όπου, γύρω στο 1280, εργάζονταν πολλοί καλλιτέχνες. Αλλά ο προσανατολισμός του Τ. προς μια βαθιά κλασική κατεύθυνση άρχισε στη Ρώμη, με την άμεση γνωριμία του έργου του Πιέτρο Καβαλίνι, του Γιάκοπο Τορίτι και των βυζαντινών επιδράσεων που χαρακτήριζαν τη σχολή της Ρώμης στα τέλη του αιώνα. Δεν υπάρχει άμεση επιβεβαίωση του γεγονότος αυτού, γιατί με τις συνεχείς τροποποιήσεις χάθηκε ουσιαστικά το σημαντικότερο έργο που κατασκεύασε στον Άγιο Πέτρο, το ψηφιδωτό του Σκάφους των Αποστόλων. Το 1296 ο ηγούμενος των φραγκισκανών Τζοβάνι ντι Μούρο προσκάλεσε τον Τ. στην Ασσίζη. Εκεί, όπου ο Τσιμαμπούε εργάστηκε για διακόσμηση ενός μεγάλου μέρους της Άνω και της Κάτω βασιλικής του Αγίου Φραγκίσκου, καθώς και οι καλύτεροι Ιταλοί ζωγράφοι της εποχής, ο Τ. άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα της προσωπικότητάς του. Μαζί με άλλους ζωγράφισε στην πάνω βασιλική σκηνές από τη ζωή του Αγίου, που για πρώτη φορά απεικονιζόταν σύμφωνα με τα επίσημα κείμενα του τάγματος και ιδιαίτερα με τον βίο που έγραψε ο Άγιος Μποναβεντούρα. Παρά τις δυσκολίες, που παρουσιάζει το πρόβλημα της απόδοσης (αφού για να συμπληρωθεί γρήγορα το έργο για το προσεχές ιωβηλαίο του 1300 εργάστηκαν πολλοί καλλιτέχνες) θεωρείται πιθανή η συμμετοχή του Τ. σε ορισμένες εικόνες της πάνω ζώνης, που στο μεγαλύτερο μέρος τους έγιναν από ζωγράφους της ρωμαϊκής σχολής· με βεβαιότητα του αποδίδονται οι περισσότερες από τις 18 εικόνες της κάτω ζώνης, μερικές από τις οποίες, όπως το Όνειρο του Ιννοκέντιου Γ’ ή Ο θάνατος του ιππότη του Τσελάνο, παρουσιάζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τέχνης του και την τάση του να χρησιμοποιεί όλες τις έως τότε γνωστές τεχνικές, ρωμαιοβυζαντινές και γοτθικίζουσες, για να εκφράσει καλύτερα τον κόσμο του. Αυτό φαίνεται στη δύναμη και στη δραματική πληρότητα, που διακρίνει το μεγαλύτερο έργο του T., το σύνολο του παρεκκλησίου των Σκροβένι στην Πάντοβα, τοποθετείται χρονολογικά, μεταξύ του 1303 και του 1305. Στο απλό κτίριο, αρχιτεκτόνημα ίσως του ίδιου του T., υπάρχουν, οργανωμένες σε 3 σειρές πινάκων, οι ιστορίες από τον βίο του Χριστού και της Παρθένου, που αποκορυφώνονται στον Ευαγγελισμό του θριαμβικού τόξου, στο οποίο αντιστοιχεί η μεγαλειώδης Δευτέρα Παρουσία του τοίχου της εισόδου. Θαυμαστή είναι η τάξη, που επικρατεί στο σύνολο και σε κάθε πίνακα, η εξαιρετική σοβαρότητα της δυνατής και πλαστικά άρτιας σύνθεσης, η πλαστικότητα, που αποκτούν οι μορφές με τη σοφή διάταξη της πτυχολογίας των ενδυμάτων, που τις περιβάλλει, σαν να ήταν αρχαία αγάλματα και, τέλος, η ικανότητά του να συγκεντρώνει όλη τη σύνθεση σε μια ορισμένη δραματική στιγμή της δράσης (όπως π.χ. το βλέμμα που ανταλλάσσουν ο Ιησούς και ο Ιούδας στον κήπο της Γεθσημανής). Το έργο δίνει την αίσθηση ενός ολόκληρου κόσμου υποταγμένου στην εκδήλωση ενός θείου επιπέδου, που πραγματοποιείται με δραματικές σκηνές. Ακόμα και στις στιγμές της ακρότατης εκφραστικής απελπισίας, μπορεί να πει κάποιος, πως κυριαρχεί μια εκπληκτική αντικειμενικότητα, μια ανώτερη γαλήνη, που μόνο μέγιστοι καλλιτέχνες κατόρθωσαν να επανεύρουν μέσα στους αιώνες. Επιστρέφοντας στη Φλωρεντία μετά την εκτέλεση του έργου αυτού, ο Τ. απέκτησε μεγάλη φήμη και συγκέντρωσε γύρω του τις πιο ζωντανές δυνάμεις της πόλης. Η ακούραστη εργατικότητά του, σε συνδυασμό με μια αναμφισβήτητη ικανότητα για επιχειρήσεις, ανέδειξαν την προσωπικότητα του καλλιτέχνη, ακόμα και στο πρακτικό πεδίο. Ένα από τα σημαντικότερα έργα του της περιόδου αυτής, ο μόνος μεγάλος πίνακας σε ξύλο, που διασώθηκε, είναι Η Παναγία εν Δόξη της εκκλησίας των Αγίων Πάντων (σήμερα στην Πινακοθήκη Ουφίτσι), που μολονότι διατηρεί τη σύνθεση του Τσιμαμπούε και του Ντούτσιο, την ανακαινίζει βαθύτατα με την ασυνήθιστη ρωμαλεότητα και πλαστική δύναμή του. Ο Τ. ζωγράφισε επίσης στο Μπαρτζέλο της Φλωρεντίας μια Δευτέρα Παρουσία, δυσδιάκριτη δυστυχώς σήμερα εξαιτίας των πολλών επισκευών και ανακαινίσεων και, τέλος, στη Σάντα Κρότσε, το παρεκκλήσιο Μπάρντι με τον κύκλο του βίου του Αγίου Φραγκίσκου (γύρω στο 1320) και το παρεκκλήσιο Περούτσι, με σκηνές από τον βίο του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή. Είναι ένα από τα μνημεία αποκορύφωσης της τέχνης του T., ενώ η τάση του προς το υψηλό και τη σαφήνεια ισορροπούν κατά τον τελειότερο τρόπο. Το έργο του Τ. έγινε περιζήτητο και έξω από τη Φλωρεντία: στη Νάπολη, από τον Ροβέρτο τον Ανδεγανό για τον οποίο ο καλλιτέχνης ζωγράφισε, μεταξύ άλλων, πολλά έργα που χάθηκαν και μια Στοά ένδοξων αντρών στο Καστέλ ντελ’ Όβο και ύστερα στο Μιλάνο, από τους Βισκόντι. Αλλά στο 1334, ίσως ακριβώς για να εξασφαλίσει την παρουσία του καλλιτέχνη στη Φλωρεντία, η σινιορία ανέθεσε στον Τ. την επίβλεψη των αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών έργων της πόλης. Στην εποχή αυτή ανάγεται η αρχή της κατασκευής του κωδωνοστάσιου της μητρόπολης, που ο Τ. σχεδίασε και που έμεινε ατελείωτο εξαιτίας του θανάτου του, αλλά συνεχίστηκε αργότερα από τον Αντρέα Πιζάνο και συμπληρώθηκε από τον Σιμόνε Ταλέντι το 1357. Εξαιρετικά μεγάλη ήταν η επίδραση του Τ. όχι μόνο στους άμεσους μαθητές του όπως οι Ταντέο Γκάντι, Μάζο ντι Μπάνκο, Τανέο ντι Στέφανο, ο επονομαζόμενος Τζοττίνο, ή τον Στέφανο Φιορεντίνο, αλλά και στις μεταγενέστερες γενεές, του Μπερνάρντο Ντάντι και του Άνιολο Γκάντι. Ακόμα, έξω από τη Φλωρεντία, στη Σιένα, επηρέασε τους αδελφούς Λορεντζέτι, στη Λομβαρδία τον Τζοβάνι ντα Μιλάνο, στο Βένετο τον Αλτικιέρο και τον Αβάντσο, στη Νάπολη τέλος πολλούς τοιχογράφους και διακοσμητές. Η επίδραση του Τ. δεν περιορίζεται μόνο στον αιώνα του· το έργο του αποτελεί άμεσο και αποφασιστικό δίδαγμα για καλλιτέχνες όπως ο Μαζάτσιο και ο ίδιος ο Μιχαήλ Άγγελος. Τζιότο ντι Μποντόνε: Το όνειρο του Ιωακείμ, επεισόδιο από τον κύκλο των τοιχογραφιών στο παρεκκλήσι των Σκροβένι, στην Πάντοβα. Η παραμονή του μεγάλου ζωγράφου στην Πάντοβα άσκησε μεγάλη επίδραση στη βενετσιάνικη ζωγραφική του 14ου αι. Τα διδάγματα και τις καινοτομίες του, που αποτέλεσαν τα προμηνύματα της Αναγέννησης, ακολούθησαν πολλοί σύγχρονοί του και μεταγενέστεροι ζωγράφοι. Αυθεντικό σχέδιο του Τζιότο ντι Μποντόνε του καμπαναριού του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας, που βρίσκεται στο Μουσείο του ναού. Ο Άγιος Φραγκίσκος εγκαταλείπει τα αγαθά του, λεπτομέρεια από τοιχογραφία του Τζιότο ντι Μποντόνε στον πάνω ναό του Αγίου Φραγκίσκου στην Ασσίζη. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία που αναφέρεται στον Άγιο Φραγκίσκο και βρίσκεται στο παρεκκλήσι Μπαρντ στη Σάντα Κρότσε της Φλωρεντίας, έργο του Τζιότο ντι Μποντόνε. Η σκηνή της Βάπτισης· τοιχογραφία από το παρεκκλήσιο των Σκροβένι? έργο του Τζίοτο. Τοιχογραφία από το παρεκκλήσιο των Σκροβένι στην Πάντοβα, μηνμείο το οποίο φέρει έντονα τη σφραγίδα του Τζιότο. Γενική άποψη του εσωτερικού του παρεκκλησίου St. Scrovegni. Oι Βιβλικές σκηνές που διακοσμούν το ναό είναι έργα του περίφημου ζωγράφου Τζιότο. Άποχη του εσωτερικού της βασιλικής του Αγίου Φρασκίκου της Ασίζης, στη διακόσμηση της οποίας εργάστηκε μεταξύ άλλων και ο Τζιότο (φωτ. ΑΠΕ).